Rajd Polski przed wojną: sport i polityka.

Za nami już 60 edycji tej niezwykle prestiżowej imprezy a część relacji wręcz przesiąknięta była propagandowymi sformułowaniami. Tak wyglądało to m.in. bezpośrednio przed wybuchem II wojny światowej.

Poniżej przedstawiam, najciekawsze moim zdaniem sformułowania dotyczące rywalizacji w Rajdzie Polski w latach 1938-1939. Bazą źródłową był dla mnie „Przegląd Sportowy”, jedna z niewielu ówczesnych gazet, w której można było znaleźć informacje dotyczące tej imprezy. Aby oddać ducha tamtej, minionej już epoki, w wykorzystanych cytatach zachowałem oryginalną pisownię, często z błędami ortograficznymi, stylistycznymi a nawet logicznymi.

W 1938 roku na łamach „Przeglądu Sportowego” bardzo szeroko przedstawiano XI Rajd Polski. Fakt ten wynikał zapewne z rezultatów osiągniętych przez Polaków na tej imprezie. W artykule „Wspaniały sukces Polaków” opisywano rezultaty osiągnięte przez rodzimych kierowców. Relacja zaczynała się od następujących słów:

„Turniej samochodowy polsko-niemiecki [!] zakończył się ostatecznie zwycięstwem maszyn, którego mało kto się spodziewał. Groźnie wyglądały przed rajdem świetnie wyekwipowane maszyny niemieckie. Niemcy przysłali aż 5 zespołów fabrycznych, 25 najlepszych zawodników, kilkakrotnych zwycięzców w automobilowych bojach międzynarodowych. Guilleaume, Orssich, Sauerwein przyjechali opromienieni świeżym zwycięstwem we Francji, Wesselcy w ubiegłym roku wygrał wyścig alpejski w swej klasie.”

Powyższa informacja sugeruje błędnie, że rywalizowali tylko kierowcy polscy i niemieccy. Na starcie Rajdu stanęły 62 załogi, z czego aż 25 zza zachodniej granicy. Jednak wśród zawodników znaleźli się również kierowcy z Czechosłowacji, Włoch.

W roku 1937 Niemcy triumfowali w poszczególnych klasach podczas X Rajdu Polski. Ich ówczesne sukcesy nie były szeroko opisywane na łamach „Przeglądu Sportowego”. Jednak trzeba pamiętać, że w 1937 roku gazeta ta wykazywała stosunkowo małe zainteresowanie tą prestiżową imprezą. Nie było więc odpowiedniego oddźwięku propagandowego. W 1937 roku odbywała się jubileuszowa 10 edycja, co można było umiejętnie propagandowo wykorzystać. Tak się jednak nie stało. W 1938 roku sytuacja wyglądała zupełnie inaczej. O tej zmianie pisano na łamach „Przeglądu Sportowego”:

„Jakże zmieniło się w ciągu roku. Szeroka propaganda, względy na obronność kraju, pomoc czynników rządowych – tchnęły innego ducha w naszych automobilistów.”

Podkreśliłem wcześniej, iż relacja z Rajdu Polski skupiona była praktycznie na rywalizacji z niemieckimi kierowcami. Z lektury „Przeglądu Sportowego” przebija wręcz satysfakcja z pozytywnego rozstrzygnięcia tych zmagań. Według dziennikarzy na sukces złożyło się kilka czynników. Zadecydowała m.in. odpowiednia taktyka polskich kierowców:

„Na najwyższe uznanie zasługuje taktyka naszych kierowców. Nie brawurowali tam gdzie nie trzeba, dali z siebie wszystko tam gdzie było to konieczne. (...) Porażki Niemców nie mogą tłumaczyć złe niewątpliwie złe polskie drogi. Jest to bolączka o usunięcie, której należy wołać wielkim głosem. Ale drogi były jednakowe dla wszystkich.”

Podkreślano również propagandowo znaczenie polskich opon „Stomil”, które „zdały egzamin na piątkę, przyczyniając się do wspaniałego sukcesu kierowców polskich”. Wątek opon był bardzo szeroko przedstawiany. Propagandowo podkreślano ich wielkie znaczenie w specyficznych warunkach:

„I jeszcze jedno – omawiając pracę wozów nie sposób nie wspomnieć o ogumieniu, „uzbrojeniu” tak niezmiernie ważnym w naszych warunkach drogowych. Wszystkie Chevrolety, zdobywcy 3 pierwszych miejsc w klasie V-ej ogumione były polskimi „Stomilami”. Mała ilość przebić, doskonała praca na odcinku dróg gruntowych, w próbach szybkości oraz zrywu i hamowania dowiodły raz jeszcze, że ten solidnie robiony polski produkt jest bardziej wartościowy w naszych warunkach od fabrykantów zagranicznych. Kierowcy niemieccy są na ogół zdania, że opony polskie przewyższają, znacznie co do trwałości opony niemieckie, zbyt delikatne na nasze drogi. Najlepszy dowód zaufania – to częściowe ogumienie dużego Adlera mjr Wimmera „Stomilami”. Polskie opony do dużych wozów zdały ciężki egzamin znakomicie. Naszej produkcji samochodowej należałoby życzyć, aby potrafiła „dorobić” do polskich opon, równej wartości polski... samochód.”

Równie mocno podkreślano zainteresowanie wspomnianą imprezą w prasie zagranicznej. Siła rzeczy, wobec licznego udziału kierowców niemieckich o Rajdzie Polski pisano przede wszystkim w Rzeszy:

„Stan faktyczny wygląda następująco. Leży przede mną około 600 (słownie sześćset) wycinków z dzienników z całej Rzeszy, gdyż występami Niemców za granicą interesuje się cały kraj, a poza tym spośród 28 kierowców niemieckich, którzy brali udział w rajdzie polskim większość pochodzi z miast prowincjonalnych, co skłoniło miejscowe dzienniki do podawania bardziej szczegółowych wiadomości o losach swych pupilków. Po drugie większość poważniejszych dzienników, prowadząc obszerniejsze działy sportowe podało po 3-6 korespondencyj [pisownia oryginalna] własnych stałych korespondentów lub też specjalnych, poświęcając po 80-200 wierszy na korespondencję. (...) Reasumując XI rajd znalazł bardzo dużo miejsca na łamach niemieckiej prasy codziennej, sporo miejsca na łamach prasy włoskiej, która rzecz jasna podkreślała pięknie wywalczone zwycięstwo Fiata.”

W czerwcu 1939 roku na starcie XII edycji zabrakło między innymi kierowców niemieckich. Był to efekt ówczesnych, niezwykle napiętych już stosunków na niwie politycznej między sąsiadującymi krajami. Siłą rzeczy musiały się one odbić również w kontaktach sportowych.

Do Automobilklubu Polskiego przysłano list, którego autorem był przewodniczący organizacji sportu automobilowego w Niemczech Huhnlein. Odwołał on przyjazd kierowców niemieckich na XII Rajd Polski. Jako przyczynę podał „trudności w otrzymaniu wiz na wjazd do Polski dla kierowców i mechaników”. Wytłumaczenie to łatwo podważyć. Władze polskie nie wprowadzały żadnych nowych przepisów, które mogłyby stwarzać cudzoziemcom problemy z przekroczeniem granicy Rzeczpospolitej. Ponadto konsulaty polskie w Rzeszy posiadały listę zgłoszeń miejscowych zawodników. Według informacji posiadanych przez Automobilklub Polski, kierowcy niemieccy nie napotkali na trudności, które uniemożliwiłyby im start w Polsce. Na łamach „Przeglądu Sportowego” o absencji pisano w sposób następujący:

„Odwołanie startu kierowców niemieckich nikogo chyba nie zaskoczyło. Spodziewano się tego od dawna. Nie zaskoczyła również metoda jaką Niemcy usiłują usprawiedliwić „zawód” jaki sprawiają organizatorom wycofaniem szeregu zawodników. Żałować należy tylko jednego, że rezygnacja nie nastąpiła trochę wcześniej – inny byłby wówczas układ sił zawodniczych w Rajdzie, na który na miejsce kierowców niemieckich na wozach produkcji niemieckiej przeznaczonych do montażu w Polsce pojechaliby kierowcy polscy. Mielibyśmy wówczas całkowity przegląd sprzętu, który zalał rynek polski i ma nadzieję na nim królować. Z tym większym zainteresowaniem śledzić będziemy start ekipy francuskich Renault, które w niedługiej przyszłości montowane będą w Polsce. Żałować należy, że uniemożliwiono start kierowcom czeskim (Anschluss). Specjalnie żałujemy, że nie mógł przyjechać znany w Polsce ze swych cnót sportowych i wartości automobilowych – Vojtechovsky na dwulitrowym i dwutaktowym Aero.”

Wszystkie cytaty pochodzą z „Przeglądu Sportowego”:

Nr 53 (1413), 4 lipiec 1938

Nr 54 (1414), 7 lipiec 1938

Nr 58 (1418), 21 lipiec 1938

Nr 46 (1511), 9 czerwiec 1939

(Marcin Gazda)